Jan Everink Site
www.janeverink.com
door ing. Jan Everink
juli 2010
De tegenwoordig plaatsvindende zandsuppleties zijn als maatregel onvoldoende om de kusterosie te stoppen. Er zijn bovendien andere vormen van preventief onderhoud nodig, zoals helmgroei-bevordering en duinvoetbescherming. Als ondanks preventieve maatregelen toch schade aan de zeereep ontstaat dan moet deze schade met spoed hersteld worden.
Al eeuwenlang wordt in ons land een bijzonder systeem voor zeewering toegepast, waarbij natuurlijke processen bijdragen aan de bescherming tegen overstromingen. Als gevolg van de zeespiegelstijging gaat de werking van deze seminatuurlijke zeewering echter steeds verder achteruit, een verschijnsel dat wordt aangeduid als kusterosie. Eind vorige eeuw ontstond bij de overheid toenemende ongerustheid over de kusterosie, de aantasting van de zeewering en de geleidelijke landinwaartse verplaatsing van de kustlijn. Exacte gegevens over dit voor de veiligheid gevaarlijke fenomeen ontbraken echter en dat was aanleiding tot het instellen van een jaarlijkse meting en registratie van de hele kustlijn. Daartoe werd in 1993 een normkustlijn bepaald, de zogenoemde basiskustlijn ofwel BKL.
Jaarlijks wordt door Rijkswaterstaat een rapport getiteld Kustlijnkaarten gepubliceerd. Daarin worden de gemeten veranderingen van de kustlijn ten opzichte van de BKL weergegeven en toegelicht. Deze gegevens worden vooral gebruikt om te bepalen waar en hoeveel zandsuppleties nodig zijn. Zo kon de doeltreffendheid van de zandsuppleties die sinds 1979 plaatsvinden worden verbeterd, met als resultaat dat de landinwaartse verplaatsing van de kustlijn over het geheel genomen vrijwel tot staan is gebracht.
Dat betekent echter helaas niet dat ook de kusterosie geheel is gestopt. Kusterosie is niet alleen een landinwaartse verplaatsing van de kustlijn maar omvat alle vormen van aantasting van de seminatuurlijke zeewering, het veiligheidssysteem dat bestaat uit de zeereep, het strand en de vooroever. De jaarlijkse registratie van de kusterosie zou veel uitgebreider moeten zijn dan alleen maar het meten van de kustlijnverplaatsing. Enkele belangrijke mogelijke erosieverschijnselen aan de seminatuurlijke kustverdediging zijn: beschadigingen aan de voet van de zeereep, andere beschadigingen aan de zeereep, slechte helmbegroeiing op de zeereep, te smal strand en te diepe vooroever. Met betrekking tot deze en andere mogelijke veiligheidstekortkomingen zou regelmatig controle en evaluatie moeten plaatsvinden.
Als men een strandwandeling maakt dan ziet men aan de landzijde voortdurend een evenwijdig aan de kust lopend hoog duinlichaam. Dat is de zeereep, een vitaal onderdeel van onze bescherming tegen mogelijke overstromingen. Omdat de zeereep een seminatuurlijke dijk is kunnen natuurlijke processen bijdragen aan het onderhoud en de verdere versterking ervan. Deze natuurlijke processen moeten echter door de mens worden aangevuld en gestuurd.
Er zijn uiteenlopende maatregelen nodig om dit voor onze veiligheid zo belangrijke duinlichaam in stand te houden. Onder meer moet worden gezorgd dat er een breed strand is. Bij een voldoende breed strand stuift voortdurend zand op de zeereep en dat is goed voor het beschermende helmgras. Door het opstuivende zand blijft de helmbegroeiing gezond, want helmplanten houden er van om met zand bestoven te worden. De zeereep en het strand vormen tezamen een zichzelf instandhoudend systeem, een seminatuurlijke kustbeveiliging die zekerheid biedt dat de zee bij een stormvloed niet in het achtergelegen land kan doordringen.
Naast de zeereep en het strand maakt nog een derde onderdeel van de kust deel uit van de seminatuurlijke zeewering: de vooroever. Dat is de zeebodem vlak langs het strand. Om doeltreffend bij te dragen aan het beschermingssysteem mag de vooroever niet te diep zijn.
De seminatuurlijke kustbescherming kan dankzij de zandsuppleties weer optimaal functioneren. De zeereep kan zelfs groeien en dat is ook nodig want anders zou het overstromingsgevaar als gevolg van de zeespiegelstijging almaar groter worden. Er gaan echter helaas tegenwoordig stemmen op om verschillende soorten schade aan de zeereep niet te herstellen. Sommige mensen betreuren dat de zeereep een obstakel vormt tussen de zee en het land en zouden graag zien dat dit duinlichaam een soort doorgeefluik wordt voor zand en zout water naar het er achter liggende duingebied. Dat vinden ze natuurlijker. Zulke ideeën hebben helaas al aanzienlijke invloed op het kustbeleid gekregen. Natuurdoelstellingen zouden in het kustbeheer altijd ondergeschikt moeten zijn aan het veiligheidsbelang.
De seminatuurlijke zeewering kan alleen door systematisch preventief onderhoud de noodzakelijke veiligheid blijven garanderen. Doeltreffend kustbeheer betekent dat wordt gezorgd voor het blijvend goed functioneren van het hele protectiesysteem, en daarvoor zijn voortdurend onderhouds- en herstelmaatregelen nodig.
Het overstromingsgevaar in het Nederlandse kustgebied wordt vaak erg onderschat omdat niet wordt beseft dat dit gevaar door de eeuwen heen steeds ernstiger is geworden. Dankzij de sinds de 19de eeuw sterk verbeterde zeewering hebben de laatste 100 jaar relatief weinig overstromingen plaatsgevonden, maar door de stijging van de zeespiegel en de daling van het land is het risico inmiddels weer sterk toegenomen. Als er nu een grote watersnoodramp plaatsvindt zijn de gevolgen veel ernstiger dan in vroegere tijden. Het kustgebied ligt tegenwoordig grotendeels onder NAP en er wonen miljoenen mensen.
In de volgende 2 artikelen van deze serie wordt toegelicht dat het overstromingsrisico in Nederland door de eeuwen heen is toegenomen als gevolg van langdurige periodes met stijgende zeespiegel. We bevinden ons in een nieuwe periode van stijgende zee.Om de kusterosie te stoppen zijn naast zandsuppleties andere vormen van preventief onderhoud nodig, zoals helmgroei-bevordering en duinvoetbescherming. Verder moet hoge prioriteit worden gegeven aan het herstel van ondanks preventieve maatregelen toch ontstane schade aan de zeereep.