| J a n E v e r i n k S i t e | Home |
Toename overstromingsrisico door "natuurlijk onderhoud" van de zeewerende duinrug (deel 1 van 3)door ing. Jan Everink
mei 2011
Het grootste deel van onze kust wordt beschermd door een seminatuurlijke dijk, de zeewerende duinrug ofwel de zeereep. Deze met vooral helmgras begroeide duinrug vormt naast de dijken, dammen en stormvloedkeringen een essentieel onderdeel van de Nederlandse zeewering.
Door de zeespiegelstijging en de bodemdaling is het overstromingsrisico in westelijk Nederland sterk gestegen, en in de toekomst zal het nog verder toenemen. Daarom heeft versterking en uitbreiding van de zeewerende duinrug hoge prioriteit.
De zeereep: essentieel onderdeel van de kustbeschermingDe zeewerende duinrug ofwel zeereep is deels door mensenhand en deels door natuurlijke processen tot stand gekomen. Volledig door natuurlijke processen gevormde duinen zijn als zeewering niet voldoende doelmatig omdat ze bestaan uit heuvels en valleien, die tezamen een chaotisch landschap vormen waarin de zee relatief gemakkelijk kan doordringen. Een zeewering is zo sterk als de zwakste schakel en die bestaat bij een natuurlijk duinlandschap uit de valleien.
Dat werd in het verleden terecht ingezien en daarom ontwikkelde men methodes om de duinvorming zodanig te sturen dat er een ononderbroken duinrug, zonder valleien of doorgangen tot stand kwam. Deze duinrug werd gecreëerd als een uit het oogpunt van kustbescherming optimaal duinlichaam. Systematisch onderhoud en verdere versterking van de zeereep is in verband met het toegenomen overstromingsrisico van essentieel belang.
Zeespiegelstijging en kustbeheerOp veel plaatsen in de wereld begint men zich zorgen te maken over de gevolgen van de zeespiegelstijging voor de kustveiligheid. Zo werd in de VS onlangs in een rapport gewezen op de waarschijnlijkheid dat in een aantal kustgebieden, met name de zuidelijke punt van Florida, de kust bij New Orleans en de omgeving bij de stad Virginia Beach, overstromingen dreigen omdat deze gebieden onder de zeespiegel komen te liggen. In Nederland is de situatie veel ernstiger en urgenter dan in de VS maar het lijkt alsof men daarvan bij de overheid en de politieke partijen nauwelijks weet heeft. Ook in de media wordt vrijwel geen aandacht besteed aan het door de zeespiegelstijging toenemende overstromingsrisico.
In de wetenschappelijke wereld groeit echter steeds meer zekerheid dat de aan de gang zijnde stijging vrij sterk is en waarschijnlijk nog heel lang door zal gaan. De stijging kan in de komende eeuwen wel een meter per eeuw of nog meer bedragen.
De stijging van de zee bij de Nederlandse kust is niet alleen het gevolg van de klimaatverandering door het broeikas-effect. De door het broeikas-effect veroorzaakte stijging komt bovenop de stijging die al vele eeuwen aan de gang is. De zee is al meer dan 10.000 jaar steeds hoger gekomen, een voortdurende stijging die echter niet gelijkmatig heeft plaatsgevonden. Periodes van sterke stijging werden afgewisseld met periodes van enige daling. Dit golfpatroon is waarschijnlijk nog steeds aan de gang en we zitten tegenwoordig weer in een eeuwenlange periode van stijging. Bovenop deze lange-termijn stijging komt nog de stijging door de klimaatverandering. (Lees over de toename van het overstromingsrisico mijn artikel “Risico nieuwe watersnoodramp door broeikas-effect en bodemdaling”.)
Statistische veiligheidsnormen misleidendHet bij de media en in de politiek bestaande gebrek aan interesse kan deels worden verklaard door het systeem van statistische veiligheidsnormen dat tegenwoordig in het kustbeheer wordt toegepast. Een veiligheidsnorm van 1:10.000 jaar, zoals deze voor een groot deel van Nederland geldt, suggereert dat men het overstromingsrisico precies kent en dat het zeer klein is.
Maar het is onmogelijk om het overstromingsrisico met enige exactheid te berekenen. De onveiligheid door de zee kan niet precies in cijfers worden uitgedrukt want de periode waarover gegevens bekend zijn is veel te kort voor betrouwbare statistische analyse. De statistische veiligheidsnormen die worden gehanteerd en bekend gemaakt suggereren ten onrechte dat men zeker weet dat het risico zeer gering is.
Nog om een andere reden deugt dit systeem van statistische veiligheidsnormen niet: elk risico dat in het dichtbevolkte westelijke deel van Nederland opnieuw een grote overstromingsramp plaatsvindt is onaanvaardbaar. De statistische veiligheidsnormen voor Nederland worden soms vergeleken met soortgelijke normen in het buitenland, waarbij dan wordt geconcludeerd dat we hier buitengewoon goed beveiligd zijn. Die vergelijking klopt niet want de gevolgen van een overstroming zijn er niet in betrokken. Grote delen van Nederland liggen meters onder het zeeniveau en daar wonen miljoenen mensen. Een overstromingsramp kan daardoor buitengewoon ernstig zijn. Het dodental kan afschuwelijk hoog worden. De enige adequate veiligheidsnorm voor een dergelijke omgeving is nultolerantie, het uitgangspunt dat overstromingen uitgesloten moeten zijn.
Fuzzy logic besliskunde en veiligheid
Nultolerantie is niet alleen een veel beter streefdoel, ook kan op basis daarvan een zeer praktisch systeem worden toegepast om de kustbescherming te evalueren en te beheren: fuzzy logic besliskunde. Daarbij wordt de onduidelijkheid betreffende het risico niet opgelost door het creëren van statistische schijnzekerheid maar door extra veiligheidsmaatregelen. (Meer over het toepassen van fuzzy logic besliskunde bij het kustbeheer is te lezen in mijn artikel “Fuzzy logic en kustbescherming”.)
Bij fuzzy logic worden zodra wordt beseft dat er gevaar dreigt maatregelen genomen om het risico zo snel mogelijk te verminderen en geheel op te heffen. Deze door prof. Lotfi Zadeh ontwikkelde logica is gebaseerd op de normale rationele besluitvorming die plaatsvindt bij succesvol menselijk handelen. Bij allerlei praktische en professionele activiteiten blijken mensen deze rationele denk- en handelwijze toe te passen, een benadering die anders is dan de methodes van de wiskunde, de kansrekening en de logica. Fuzzy logic is, evenals praktische menselijke intelligentie, gericht op het door voorzorg elimineren van mogelijke verstoringen van een goede gang van zaken.
Maar mensen maken soms fouten doordat ze de rationele menselijke manier van denken niet consequent toepassen. Het gezegde “Vergissen is menselijk” lijkt vaak toepasselijk te zijn omdat mensen in veel situaties niet hun gezonde verstand gebruiken. Als het gaat om veiligheidsbeleid kan dat fataal zijn en daarom is politieke controle nodig. Dat is ook mogelijk want de fuzzy logic beslissingsregels kunnen expliciet worden gemaakt, zodat de toepassing ervan democratisch gecontroleerd kan worden.