Rondwandeling vanaf de Dam in Amsterdam

tekst en foto's:
Jan Everink

april 2012

Deze korte wandeling begint en eindigt bij het Nationaal Monument op het wellicht bekendste plein van de stad, de Dam. De lengte is ongeveer 2 km. Er is onderweg nog veel meer te zien dan in deze beschrijving is vermeld, dus je doet over de route waarschijnlijk langer dan je op grond van de lengte zou denken.
 

Van het Nationaal Monument naar het Beursplein

Loop vanaf het Nationaal Monument op de Dam, met de Bijenkorf rechts van je, naar het Damrak. Ga rechtsaf het Damrak op.
Wandel over Het Damrak langs de etalages van de Bijenkorf. Even verder kom je op het Beursplein.

Zowel de stad Amsterdam als het plein de Dam danken hun naam aan de dam in de Amstel die hier in de 13de eeuw werd gebouwd. Die dam was een onderdeel van de zeedijk die werd aangelegd om een eind te maken aan de vele overstromingen waardoor deze omgeving in  die periode werd geteisterd. Aan het eind van de 13de eeuw was Amsterdam, waarschijnlijk vooral dankzij de betere bescherming tegen overstromingen, sterker gegroeid dan andere nederzettingen aan het IJ.

De dam in de Amstel werd tamelijk ver landinwaarts gerealiseerd, waardoor ook dijken aan weerszijden van de Amstelmonding nodig waren. Dat zijn nu twee straten: de Nieuwendijk en de Warmoesstraat.

De brede monding van de Amstel die zich tussen deze twee dijken bevond noemde men het Damrak. Dat water is inmiddels grotendeels drooggelegd. Het Damrak is nu een van de drukste winkelstraten van de stad.

Het Nationaal Monument werd in 1956 neergezet, als eerbetoon aan allen die in de tweede wereldoorlog hun leven hebben gegeven in de strijd voor de vrijheid. Op de treden rondom het monument vinden bij mooi weer toeristen uit vele landen verpozing.

Het Beursplein bevindt zich tussen de Bijenkorf en de eind 19de eeuw door Hendrik Berlage ontworpen Koopmansbeurs, tegenwoordig de Beurs van Berlage genoemd. In dit gebouw zijn verschillende belangrijke in die periode in de architectuur doorbrekende nieuwe stijlprincipes toegepast. Ook de verlichtingsobjecten op het Beursplein werden door Berlage ontworpen. Het gebouw heeft tegenwoordig onder meer de functie van congrescentrum.
 

Van het Beursplein naar het Paleis op de Dam

Ga op het Beursplein linksaf over het zebrapad en steek het Damrak over.
Loop aan de overkant eerst even naar links en ga dan de smalle zijstraat van het Damrak genaamd de Zoutsteeg in. Via de Zoutsteeg arriveer je even verder op de Nieuwendijk.
Steek de Nieuwendijk over en ga aan de overkant de Gravenstraat in. Vrijwel meteen kom je bij de achterkant van de Nieuwe Kerk, waar de Eggertstraat linksaf gaat. Ga linksaf deze steeg in.
Al gauw ben je weer op de Dam, nu vlakbij het Paleis op de Dam. Ga rechtsaf, tussen de Nieuwe Kerk en het paleis door.

De Zoutsteeg dankt zijn naam aan de zoutmarkt die in de Middeleeuwen werd gehouden bij de ingang van deze straat aan het Damrak. Zout was destijds een schaars goed, dat door Amsterdamse schepen uit onder meer Spanje en Portugal werd gehaald.

Even een lekkere haring of ander visje eten? Dat kan bij vishandel Rob Wigboldus in de Zoutsteeg.

De Nieuwe Kerk werd gebouwd omdat Amsterdam in de 15de eeuw te groot was geworden voor één parochie. De schatrijke Willem Eggert stelde voor de bouw van een tweede kerk zijn boomgaard niet ver van de Dam beschikbaar. De wat rommelige Eggertstraat waar je doorheen komt is naar hem genoemd.

In de loop der tijd werd de toen gebouwde kerk, soms nadat door brand schade was ontstaan, herhaaldelijk herbouwd en verder uitgebreid. Er zijn in de loop der tijd ook verschillende toren-ontwerpen gemaakt maar geen ervan is ooit gerealiseerd. Nog steeds heeft de Nieuwe Kerk geen toren.

Tegenwoordig wordt de kerk gebruikt voor tentoonstellingen, concerten en bijzondere evenementen.

Het Paleis op de Dam was tot 1808 het stadhuis van Amsterdam. Het werd gebouwd ter vervanging van het eerdere stadhuis in gotische stijl. Lange tijd vond ook de rechtspraak in het stadhuis plaats. De stedelijke rechtspraak was vaak even hardvochtig als die van het feodale systeem. Doodvonnissen werden op het schavot voor het stadhuis voltrokken.

In 1652 werd het gothische stadhuis door brand verwoest. De al bestaande plannen voor een nieuw door Jacob van Campen ontworpen stadhuis werden versneld gerealiseerd. Het strakke classicistische uiterlijk van het gebouw moest uitdrukking geven aan de waardigheid en strengheid van de stedelijke regentenmacht.

In 1808 installeerde de Franse bezetter Napoleon zijn broer Lodewijk als koning in het Amsterdamse stadhuis, dat sindsdien bekend is als het Paleis op de Dam. Opmerkelijk genoeg werd deze bezettingsdaad toen de Fransen waren verdreven niet teruggedraaid. Het Congres van Wenen maakte Nederland officieel tot een koninkrijk en de familie Oranje Nassau werd het Nederlandse koningshuis.
 

Van het Paleis op de Dam naar de Postzegelmarkt

Vrijwel meteen ben je op de Nieuwezijds Voorburgwal. Steek via het zebrapad over en ga aan de overkant linksaf. Over de Nieuwezijds Voorburgwal wandelend steek je vervolgens eerst de Raadhuisstraat en daarna de Paleisstraat over.
Even verder, na de zijstraat rechts genaamd Wijdesteeg te zijn gepasseerd, kom je op een pleintje met bomen, dat geen officiële naam heeft maar bekend staat als de Postzegelmarkt.

De Nieuwezijds Voorburgwal was oorspronkelijk een stadswal langs een gracht. Amsterdam moest zich, zoals alle steden in de Middeleeuwen, voortdurend beschermen tegen mogelijke vijanden.

Zodra je op de Nieuwezijds komt zie je aan de overkant het gebouw van het voormalige Amsterdamse hoofdpostkantoor, nu het winkelcentrum Magna Plaza. Dit rijk geornamenteerde bouwwerk in eclectische stijl werd eind 19de eeuw ontworpen door Cornelis Peters.

Nadat je de Raadhuisstraat bent overgestoken kom je langs een Albert Heijn supermarkt, in een stoer gebouw dat in 1924 voor het toenmalige Geld- en Telefoonbedrijf werd gebouwd. Het heeft een strak en sober uiterlijk omdat de bouw goedkoop moest blijven. De architect, Joseph Crouwel, heeft verschillende wel mooiere gebouwen gecreëerd.

Even verder, na de Paleisstraat overgestoken te zijn, kom je voorbij café Scheltema, vroeger een bekende ontmoetingsplek voor journalisten. Aan de overkant van de Nieuwezijds waren namelijk tot omstreeks 1970 veel krantenbedrijven gevestigd.

Het pleintje waar je even voorbij café Scheltema arriveert heeft geen officiële naam maar heet in de volksmond de Postzegelmarkt. De hier op woensdag en zaterdag plaatsvindende markt in postzegels en munten heeft tegenwoordig lang niet meer de omvang van vroeger.

Van de Postzegelmarkt via de Kalverstraat naar het Begijnhof

Ga rechtdoor over de Postzegelmarkt tot je bij een zebrapad naar links komt. Steek via dit zebrapad de Nieuwezijds Voorburgwal over en ga aan de overkant de Sint Luciensteeg in.
Loop rechtdoor via de Sint Luciensteeg naar de Kalverstraat.
Ga in de Kalverstraat rechtsaf. Vrijwel meteen kom je voorbij de ingang van het Amsterdam Museum.
Even verder zie je aan de rechterkant een zijstraat, de Begijnensteeg. Ga rechtsaf deze steeg in.
Je komt bij de kruising met de Gedempte Begijnensloot. Ga rechtdoor via het poortje en de deur het Begijnhof in. Loop in het Begijnhof langs de kerk en ga dan linksaf, richting de uitgang aan het Spui.

In de muur van het Amsterdam Museum aan de Sint Luciensteeg, waar je langs komt, zijn veel mooie gevelstenen ingebouwd.

In de Kalverstraat kom je langs de ingang van het Amsterdam Museum. In dit gebouwencomplex was vroeger het Amsterdams Burgerweeshuis gevestigd. Boven de ingang, aan de Kalverstraat, zie je een opmerkelijk fraaie en grote gevelsteen. De door Vondel geschreven tekst onder de afbeelding roept op om een bijdrage aan het weeshuis te schenken.

In het Amsterdam Museum (tot voor kort Amsterdams Historisch Museum geheten) zijn vele prachtige schilderijen van historische Amsterdamse gebeurtenissen en locaties te zien. Onder meer is er een opmerkelijk vogelvluchtschilderij van het Middeleeuwse Amsterdam, gemaakt door de geniale kunstenaar en cartograaf Cornelis Anthonisz. De collectie van het museum omvat behalve schilderijen, prenten en beelden ook boeken, meubelen en andere historische voorwerpen, in totaal ongeveer 75.000 objecten.

Een gedeelte van het museum, de Schuttersgalerij, is vrij toegankelijk. Daar hangen onder meer indrukwekkende groepsschilderijen uit de 17de en 18de eeuw.

De Kalverstraat is een drukke winkelstraat met veel kledingzaken, schoenwinkels en juweliers. Als gevolg van de hoge huurprijzen zie je er voornamelijk vestigingen van winkelketens. De straat loopt van de Dam tot het Muntplein en was evenals de Nieuwendijk oorspronkelijk een dijk langs de Amstel.

Gevelsteen met tekst door Joost van den Vondel boven
de ingang van het voormalige Burgerweeshuis

In de Middeleeuwen bevonden zich in Amsterdam verschillende religieuze gemeenschappen met omheinde tuinen. Het Begijnhof is als zo'n groene oase in de stad bewaard gebleven. Er woonden begijnen: weduwen en vrouwen die om religieuze redenen ongehuwd waren.
 

Van het Begijnhof naar De Dam

Verlaat het Begijnhof via het gangetje en de deur naar het Spui.
Ga op het Spui linksaf en steek even verder de Kalverstraat over.
Nog wat verder kom je op het Rokin. Ga hier linksaf. Wandel over het Rokin naar de Dam.

Het Spui is een straat en plein op de plaats waar zich tot eind 19de eeuw een afwateringskanaal bevond. Via het Spui werd het overtollige water uit de stad afgevoerd naar de Amstel.

Tegenwoordig is het Spui een representatieve Amsterdamse locatie, architectonisch van belang vanwege de gebouwen met verschillende stijlen uit diverse periodes die er staan. Heel bekend zijn de 17de-eeuwse Oude Lutherse Kerk en het 18de-eeuwse Maagdenhuis.

Opmerkelijk zijn ook de Begijnhofhuizen die met hun achterzijde aan het Spui staan. De benedenverdiepingen van deze panden bevinden zich gedeeltelijk onder het straatoppervlak, en de ramen ervan zitten heel laag, vlak boven het plaveisel. Toen het Spui nog niet gedempt was keken de bewoners vanuit deze ramen naar beneden over het dieper gelegen water van het Spui.

Heel opvallend is het relatief hoge pand van de Atheneum boekwinkel, op de hoek van het Spui en de Nieuwezijds. Het werd in 1904 ontworpen door Louis Mohrmann. De architectuur is eclectisch met onder meer Jugenstil-kenmerken.

Het gebouw van café en kledingwinkel Esprit, waar je langs komt, werd voorheen wel het Afrikahuis genoemd, omdat het hoofdkantoor van de HWAL (Holland West-Afrika Lijn) er tot 1969 in was gevestigd. Het in eclectische stijl door Eduard Cuypers ontworpen gebouw is met fraai beeldhouwwerk geornamenteerd. Zomers wordt een deel van het Spui ingenomen door het gezellige terras van café Esprit.

Het Jugendstil-gebouw Helios, tegenover café Esprit, werd begin 20ste eeuw ontworpen door Gerrit van Arkel. Het werd gebouwd in opdracht van de succesvolle portretfotograaf Max Büttinghausen. De fotografie begon in die tijd een serieuze concurrentie voor het schilderen van portretten te vormen. Om bewegingsonscherpte als gevolg van de toen nog noodzakelijke lange belichtingstijden tegen te gaan werd het hoofd van de klant met een zogenoemd hoofdstel stil gehouden. Gebouw Helios is de moeite van het bekijken meer dan waard, met name vanwege de mooie opschriften en figuren op de gevel.

Ook aan de rechterkant van het Spui, op de hoek met de Kalverstraat, staat het fraaie winkelhuis Mercurius, dat omstreeks 1885 door Hendrik Berlage en Theodorus Sanders werd ontworpen. In het van binnen gemoderniseerde gebouw is tegenwoordig de Waterstone's Engelse boekwinkel gevestigd.

Op het Rokin aangekomen zie je aan de overkant het opmerkelijke gebouwtje van rondvaartbedrijf Reederij P. Kooij. Oprichter van dat bedrijf was de scholier Piet Kooij, die in 1922 een oude motorboot opknapte en begon met het rondvaren van mensen door de Amsterdamse grachten. Rondvaarten door Amsterdam waren in vroegere eeuwen het voorrecht van de hoge adel. Op 4 juni 1621 liet koningin Elisabeth Stuart van Bohemen zich, vanaf de bruggen toegejuicht door de bevolking, door de grachten varen.

Richting de Dam over het Rokin lopend kom je vrijwel meteen langs het gerenommeerde sigarenhuis Hajenius. De naam Hajenius staat van oudsher voor topkwaliteit sigaren van de allerbeste tabakssoorten. Het interieur van het pand aan het Rokin is nog geheel in de oorspronkelijke luxueuze art deco stijl.

Onder het Rokin, op een diepte van 21,5 meter, wordt hard gewerkt aan een groot station van de Noord/Zuidlijn. Het station zal twee ingangen hebben, één vlakbij het Spui en één vlakbij de Dam.

Op het einde van het Rokin ben je weer terug waar je bent vertrokken: de Dam.

Copyright © 2012 Jan Everink